Potok Wątok
Podstawowe parametry
- jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Białej
- źródła - 321 m n.p.m.
- ujście - 191,5 m n.p.m.
- długość - 23,3 km
- powierzchnia zlewni - 91,4 km2
- przepływ średni roczny - 0,6 m³/s
- opad średni roczny - 700 mm
Źródła Wątoku znajdują się na terenie Zalasowej (gmina Ryglice), gdzie w pobliżu centrum wsi, bierze swój początek kilka drobnych strumyków łączących się w jeden większy potok.
Wątok płynie przez Zalasowę, Szynwałd, Skrzyszów, cały czas wzdłuż drogi powiatowej Tarnów-Ryglice, w kilkunastu miejscach ją przecinając. Następnie wpływa do Tarnowa i kończy swój bieg wpadając do rzeki Białej. Po drodze zbiera wody z wielu małych cieków wodnych. Największym dopływem jest potok Łękawka (tzw. Wątoczek), inne to Małochlebówka i Strusinka.
Nazwa pochodzi od słowa wątok czyli wąwóz, dolina w której płynie strumień. Pojawia się ona w dokumentach dopiero w XVIII w. Wcześniej używano nazwy Trosina, później Strusina, od której to pochodzi nazwa dzielnicy Tarnowa - Strusina. Dawniej nazywany był również rzeką Skrzyszowską lub Polną, potokiem Szynwałdzkim, potokiem Zalasowskim. Jak podaje Jan Hebda w Zalasowej dwa początkowe strumyki, z których powstaje Wątok nazywane są Wątokiem Białym i Wątokiem Niebieskim.
Zlewnia Wątoku znajduje się na terenie dwóch jednostek geomorfologicznych: Pogórza Karpackiego i Kotliny Sandomierskiej. Górna część leży na Pogórzu Ciężkowickim, zbudowanym z fliszu karpackiego i gleb lessowych. W korycie można spotkać wychodnie piaskowca. Dolna część zlewni, położona w Kotlinie Sandomierskiej, zbudowana jest z osadów trzeciorzędowych, przykrytych piaskami lodowcowymi i rzecznymi. W zlewni potoku przeważają liczne lewobrzeżne dopływy, natomiast prawobrzeżne są krótkie i posiadają mały spadek. W przeszłości Wątok był potokiem o znacznie większym przepływie wód i silniejszej działalności erozyjnej.
Jest to potok wyżynny, dlatego występują w nim gwałtowne przyrosty stanu wody, zwłaszcza wiosną i po silnych ulewach. Często dochodzi do powodzi i podtopień, gdyż teren przez który przepływa jest słabo zalesiony i w przeważającej części użytkowany rolniczo, dlatego też ma niską zdolność gromadzenia wód opadowych.
Przez Tarnów Wątok płynie na odcinku ok. 7,5 km, początkowo w płytkim, meandrującym korycie, o szerokich terasach zalewowych. W centrum koryto zwęża się i ma wysokie, strome skarpy, dlatego zostały one uregulowane i częściowo zabudowane konstrukcjami betonowymi i kamiennymi. Niestety regulacja nie sprzyja rozwojowi organizmów wodnych, utrudnia wędrówki ryb. W końcowym odcinku, przy ujściu do Białej potok wyposażony jest w prawobrzeżny wał cofkowy o dł. 740 m.
Wątok przepływa przez tereny gęsto zabudowane, wskutek czego, stan czystości jego wód nie był najlepszy. Jednak w ostatnich latach po skanalizowaniu gospodarstw nastąpiła poprawa, obecnie stan wód odpowiada I lub II klasie czystości.
W dolinie Wątoku zachowały się fragmenty lasów łęgowych. Najczęściej występujące rodzaje drzew i krzewów to: olcha, jesion, wiąz, wierzba, topola, czeremcha, bez. Pod względem ichtiologicznym Wątok zaliczany jest do krainy pstrąga, gdyż posiada on bystry nurt, duże wcięcie doliny w kształcie litery V, niskie temperatury i w warunkach pierwotnych czystą i dobrze natlenioną wodę. Gatunki ryb występujące w Wątoku to: pstrąg potokowy (efekt zarybień), strzelba potokowa, śliz, kiełb krótkowąsy, kleń, ukleja, karaś.
Na terenie Tarnowa prawdopodobnie już od średniowiecza, niewielka część wód Wątoku prowadzona była odrębnym korytem o szerokości ok. 1,5 m, służącym do napędzania młynów. Nazywano go Młynówka. Jednak z powodu wielkiego zanieczyszczenia ściekami odcinek ten w 1930 r. został zasypany.
W czasie II wojny światowej przekopano nowe koryto od ul. Grunwaldzkiej do rzeki Białej (skrócenie biegu o ok. 1170 m), aby uchronić okoliczne tereny przed zalewami. Stare, odcięte od potoku pierwotne koryto tzw. Stary Wątok, praktycznie dzisiaj jest wymarłe.
Wykaz źródeł
- Bryndal Tomasz i in., Gwałtowne wezbrania spowodowane nawalnymi opadami deszczu w zlewni potoku Wątok (Pogórze Ciężkowickie) [w:] Woda w badaniach geograficznych, pod red. Tadeusza Ciupy, Romana Suligowskiego, Kielce 2010 [dostęp: 26.11.2017] <http://www.komhydptg.geo.uni.lodz.pl[...]pdf>.
- Encyklopedia Tarnowa, red. Andrzej Niedojadło, Tarnów 2010.
- Hebda Jan, Jest taka wieś. Zarys dziejów Zalasowej, Tarnów-Zalasowa-Ryglice-Tuchów 2002.
- Kaczanowski Marek, Zieliński Piotr, Zielone perły Tarnowa. Potok Wątok, Tarnów 2003. [folder turystyczny]
- Madeja Magdalena, Gmina Skrzyszów i jej krajobraz w świetle nazw terenowych, Szynwałd 2014.
- Nazewnictwo geograficzne Polski, t. 1, Hydronimy, cz. 1, Wody płynące, źródła, wodospady, Warszawa 2006.
- Simche Zdzisław, Tarnów i jego okolica, Tarnów 1993, reprint wydania Tarnów 1930.
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Skrzyszów, cz. 1, Uwarunkowania wraz z diagnozą, Tarnów 2011 [dostęp: 24.11.2017] <http://www.sip.skrzyszow.pl[...]pdf>.
