Kościół pw. Najświętszej Maryi Panny Szkaplerznej

 

 

Kościół w Szynwałdzie został wzniesiony w latach 1910-1918, według projektu Adolfa Juliusza Stapfa, na miejscu poprzedniej drewnianej świątyni.

Zbudowany jest w stylu neogotyckim, murowany z cegły i kamienia użytego do detali architektonicznych. Dwupoziomowy, z dolną kondygnacją nieużytkowaną. Trójnawowy, bazylikowy, z jednoprzęsłowym prezbiterium zamkniętym trójbocznie, transeptem i wieżą od frontu. Wieża czworoboczna, wysoka, nakryta ostro słupowym hełmem z latarnią. Po bokach prezbiterium aneksy zakrystyjne, od południa otwarty przedsionek z kolumną w narożu. Arkady międzynawowe i między przęsłami ostrołukowe, wsparte na czworobocznych filarach. Prezbiterium i nawa główna nakryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, nawy boczne i ramiona transeptu krzyżowymi. Okna o zróżnicowanych kształtach i proporcjach, wypełnione witrażami figuralnymi, rozetami oraz przeszkleniami z motywami roślinnymi i geometrycznymi. Od zewnątrz kościół opięty smukłymi, uskokowymi przyporami. Nad prezbiterium, nawą główną i transeptem dachy dwuspadowe. Na skrzyżowaniu naw wieżyczka na sygnaturkę. Na wieży trzy dzwony: jeden z 1563 r., dwa odlane w 1931 r.

Dekoracja malarska wnętrza powojenna, figuralno-ornamentalna. Ołtarz główny (1930 r.) wykonany z drewna, w stylu neogotyckim, z figurą Matki Bożej Szkaplerznej pośrodku. Ołtarze boczne (1963 r.) również w stylu neogotyckim, jeden z obrazem Matki Bożej Nieustającej Pomocy, drugi z figurą św. Józefa. W arkadzie tęczowej krucyfiks z początku XVI w. Na ścianach kościoła umieszczono epitafia Bronisława Dulęby i ks. Aleksandra Siemieńskiego, a także tablice poświęcone pamięci parafian poległych w I i II wojnie światowej. W kościele znajduje się kilka obrazów z XIX w. Do wyposażenia należą: trzy krucyfiksy barokowe z XVII-XVIII w., kielich gotycko-renesansowy z XVI w. z grawerowanymi postaciami świętych na stopie, kilka ornatów z przełomu XIX/XX w. W 2010 r. do kościoła wprowadzono relikwie św. Siostry Faustyny Kowalskiej.

Kościół w Szynwałdzie znajduje się w rejestrze Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, nr rejestracji A-261, data rejestracji 19 września 1985 r. Do rejestru zabytków ruchomych, 17 marca 2014 r., pod numerem B-362/M, wpisany został zespół wszystkich witraży znajdujących się w budynku.

 

Dane liczbowe budynku kościoła

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Historia budowy kościoła w Szynwałdzie

 

Projekt kościoła parafialnego w Szynwałdzie. Karta pocztowa wydana na pamiątkę poświęcenia kamienia węgielnego w dniu 30 maja 1911 r.

 

Przygotowania do budowy

Wybudowanie obecnego kościoła parafialnego w Szynwałdzie było największym dziełem ks. Aleksandra Siemieńskiego. Pomysł budowy nowej świątyni zrodził się w 1888 r., jednak do realizacji planów doszło wiele lat później. Wielkim problemem był brak pieniędzy. Sami parafianie nie zdołaliby uzbierać odpowiedniej sumy, dlatego ksiądz proboszcz pisał listy z prośbami o wsparcie do rodaków mieszkających w Ameryce. Pomoc okazali również Sanguszkowie, którzy ofiarowali materiały budowlane. Dnia 30 października 1901 r. wybrano komitet kościelny, a w 1903 r. na jego czele stanął ks. Aleksander Siemieński.

W tym czasie, w Szynwałdzie istniał wiekowy już kościół, zbudowany prawdopodobnie w 1555 r. Jednak jego stan nie był zadowalający, obawiano się nawet zawalenia. W 1905 r. komitet wystosował pismo do tarnowskiego architekta Adolfa Juliusza Stapfa, aby ten gruntownie zbadał stary kościół. Z orzeczenia, które wydał wynikało, że nie nadaje się on do rekonstrukcji i jest za mały na potrzeby parafii, istnieje więc potrzeba budowy nowego kościoła.

Wtedy to powstał problem z lokalizacją, była koncepcja budowy kościoła na miejscu starego lub zupełnie gdzie indziej. Księżna Sanguszkowa ofiarowała nawet na ten cel teren w dwóch miejscach: za cmentarzem lub niedaleko dworu. Mieszkańcy jednak odrzucili tę ofertę twierdząc, że kościół wybudowany na gruncie pańskim, będzie kościołem pańskim, a oni chcą mieć kościół chłopski. Dlatego postanowiono zburzyć stary kościół. Wówczas rozbiórce sprzeciwił się konserwator zabytków sztuki i pamiątek historycznych w Krakowie, dr Feliks Kopera. Chciał on starą świątynię rozebrać i przenieść do Krakowa. Napisał do parafian dramatyczną odezwę w celu ratowania kościoła. Wywarła ona chyba wrażenie na mieszkańcach i wywołała wiele dyskusji. Padła propozycja, aby starego kościoła nie burzyć, ale go gruntownie wyremontować i poszerzyć. Wtedy to ks. Aleksander Siemieński zniechęcony rozwojem spraw złożył rezygnację z probostwa na ręce biskupa Leona Wałęgi. Biskup jednak rezygnacji nie przyjął, tylko udzielił błogosławieństwa na dalszy trud przy budowie kościoła. Po odrzuceniu rezygnacji ks. Aleksander Siemieński ponownie podejmuje się dzieła budowy. W 1908 r. przybywa do Szynwałdu komisja ze Starostwa, która jeszcze raz bada stan drewnianego kościoła. Z jej orzeczenia wynika, że remont zniszczonego budynku będzie zbyt kosztowny i lepiej postawić nowy murowany kościół.

30 marca 1909 r. komitet postanawia rozpisać konkurs na plan kościoła. Zaproszenia do udziału skierowano do kilku architektów. Zasady konkursu określały wygląd i wielkość budynku, a także przybliżone koszty budowy. Jednak konkurs ten nie został rozstrzygnięty. Do realizacji zatwierdzono plan kościoła opracowany przez architekta Adolfa Juliusza Stapfa. Budowa mogła wreszcie ruszyć. Gromadzono materiały budowlane, wapno, cement, piasek, deski, zakupiono maszynę do wyrobu cegieł. W sierpniu 1909 r. na posiedzeniu komitetu, powierzono kierownictwo budowy Adolfowi Juliuszowi Stapfowi.

Wiosną 1910 r. na prowizoryczną kaplicę na czas budowy zaadaptowano salę w Domu parafialnym. W czerwcu przystąpiono do rozbiórki starego kościoła. Wywołało to oburzenie konserwatora zabytków i Starostwa w Tarnowie, którzy słali pismo za pismem z nakazem zaprzestania demontażu. Jednak wbrew wszelkim zakazom stary kościół wkrótce przestał istnieć.

 

Kościół w Szynwałdzie, rzuty dachów niższych - projekt sprządzony przez architekta Adolfa Juliusza Stapfa, Tarnów 1910 r.

 

Rozpoczęcie budowy

Dopiero po 22 latach od powzięcia zamiaru budowy kościoła, jesienią 1910 r. rozpoczęto prace przy kładzeniu fundamentów. Początkowo parafianie z wielkim zapałem i entuzjazmem ruszyli do pomocy, jednak jak to zwykle bywa po pewnym czasie budowę zaczęto uważać za ciężar. Trudno się temu dziwić, było to w tamtych czasach ogromne przedsięwzięcie, wszystkie materiały trzeba było przez kilka lat dowozić furmankami z Tarnowa, a przecież każdy z gospodarzy miał jeszcze własne zobowiązania. Mimo trudności mury powoli rosły. 30 maja 1911 r. miała miejsce uroczystość poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę kościoła.

W 1914 r. przyjęto do pracy nowych murarzy Józefa Walaszka i Tadeusza Srokę, oraz czeladnika Adama Bajorka. Kierownikiem budowy był wtedy majster Marcin Michalski. Przed wybuchem I wojny światowej zdążono pokryć dachówką nawę główną, natomiast nawy boczne zabezpieczono pokryciem ze słomy. Podczas wojny prace przy budowie kościoła uległy spowolnieniu, nie brakowało przeszkód, takich jak np. problemy z wyżywieniem robotników. Doprowadziło to nawet do ich chwilowego strajku.

W 1917 r. rozpoczęły się prace przy budowie wieży, ułożono także posadzkę. W czerwcu 1917 r. zamówiono mozaikę św. Cecylii w Krakowskim Zakładzie Witrażów, Mozaiki i Oszkleń Artystycznych. Zakończenia budowy nie doczekał Adolf Juliusz Stapf, który zmarł w 1920 r. Po jego śmierci kierownictwo nad pracami objął inżynier Jan Müller. W styczniu 1922 r. ksiądz Aleksander Siemieński zrezygnował z przewodnictwa w komitecie, zrażony posądzeniami parafian o to, że nie rozlicza się dokładnie z ich pieniędzy przeznaczonych na budowę.

 

Poświęcenie kamienia węgielnego pod budowę kościoła w Szynwałdzie, karta pocztowa

 

 

Pamiątka poświęcenia kamienia węgielnego pod nowy kościół w Szynwałdzie, dokonanego przez biskupa Leona Wałęgę, dnia 30 maja 1911 r.

 

 

Widok kościoła w czasie budowy, karty pocztowe

 

Dokończenie budowy

Pracami wykończeniowymi przy kościele zajął się ks. Piotr Kyrcz, wikariusz i następca ks. Aleksandra Siemieńskiego. W 1930 r. pan Rąpała, pochodzący z Szynwałdu, wykonał ołtarz główny. W jego centralnym punkcie znalazła się figura Matki Bożej Szkaplerznej, po bokach zamontowano dwie odnowione figury aniołów, pochodzące z katedry tarnowskiej. Fundusze na ołtarz zostały w znacznej mierze zebrane wśród rodaków w Ameryce, którzy utworzyli na ten cel specjalny Klub Szynwałd - Białego Orła. Na pamiątkę z boku ołtarza umieszczono tablicę z nazwiskami ofiarodawców.

W tym samym roku do lewego bocznego ołtarza wstawiono w miejsce figury Matki Bożej Niepokalanej, którą ks. Aleksander Siemieński ofiarował do kaplicy sióstr w zakładzie, odnowiony obraz Serca Jezusowego, drzeworyt wzięty ze starego kościoła z dawnego wielkiego ołtarza. Natomiast do prawego bocznego ołtarza wstawiono obok krzyża trzy figury również ze starego kościoła: Matki Bożej Bolesnej, św. Jana i Marii Magdaleny, a po bokach dwie figury aniołów pochodzących z katedry.

W 1931 r. zakupiono drzwi dębowe i bramę do krypty. Na wieży zainstalowano zegar z trzema tarczami, wykonany przez Michała Mięsowicza z Krosna. Zakupiono również trzy nowe dzwony o wadze 650 kg, 450 kg i 350 kg. W 1932 r. firma braci Biedrońskich z Tarnowa wykonała na front kościoła ozdobną, ręcznie kutą balustradę oraz ogrodzenie przed kryptą wraz z bramą wejściową od drogi głównej.

4 września 1936 r. odbyła się konsekracja kościoła, dokonał jej ks. bp Franciszek Lisowski.

W 1943 r. ks. Piotr Kyrcz zamówił w warszawskiej firmie Kamiński Zygmunt 21-głosowe organy. Ich montaż trwał od 1943 do 1947 r. 19 lipca 1947 r. nastąpiło poświęcenie organów przez ks. Stanisława Bulanda. W latach 1958-1959 kościół został zelektryfikowany, a w 1960 r. założono głośniki. Za pieniądze uzyskane ze sprzedaży ponad 9 ha plebańskiego gruntu, w latach 1958-1960 przeprowadzono kapitalny remont wieży kościelnej, naprawiono dach i gzymsy.

W 1963 r. ks. Piotr Kyrcz sprawił dwa boczne ołtarze dostosowane do stylu kościoła: ołtarz Matki Bożej Nieustającej Pomocy i ołtarz św. Józefa. Jego następca ks. Stefan Zymuła zakupił ławki do naw bocznych i krzesła na przód kościoła. W 1966 r. została wykonana polichromia, namalowana przez Andrzeja i Irenę Chojkowskich.

W czasie proboszczowania ks. Zbigniewa Ryznara, w 1992 r. poddano gruntownej konserwacji i naprawie organy. Dodano wtedy 4 nowe głosy, wymieniono kontuar, 180 elektromagnesów, dodano nową cichobieżną dmuchawę. Wyremontowano dach, częściowo pokrywając go blachą miedzianą, wykonano boazerię i odnowiono wystrój prezbiterium.

Z inicjatywy ks. Jerzego Bubuli dokończono remont dachu, wykonano nową instalację elektryczną, odrestaurowano ołtarz główny, wykonano malowanie i nową polichromię.

Kolejny proboszcz ks. Józef Michalski przyczynił się do odrestaurowania ołtarzy bocznych i wyremontowania zakrystii. W 2010 r. do kościoła zostały wprowadzone relikwie św. Siostry Faustyny Kowalskiej. W 2011 r. miał miejsce remont organów, dołożono wtedy 3 nowe głosy. W 2014 r. rozpoczęto renowację witraży, a w latach 2017-2019 przeprowadzono gruntowny remont całego budynku wraz z otoczeniem.

 

 

Widok kościoła od strony wschodniej i południowej

 

 

Zobacz również

 

Wykaz źródeł

  1. Archiwum Parafii Rzymskokatolickiej w Szynwałdzie: Kronika parafii w Szynwałdzie, 1833-1962.
  2. Archiwum Parafii Rzymskokatolickiej w Szynwałdzie: Kronika parafii w Szynwałdzie, 1986-.
  3. Archiwum Parafii Rzymskokatolickiej w Szynwałdzie: Projekt - Rzuty dachów niższych, Tarnów 1910.
  4. Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982.
  5. Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, województwo krakowskie, pod red. Jerzego Szablowskiego, z. 13, powiat tarnowski, oprac. Józef E. Dutkiewicz, Warszawa 1953.
  6. Krasnowolski Bogusław, Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.
  7. Krupiński Andrzej B., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Warszawa-Kraków 1989.
  8. Krzyżanowska Dorota, Projekt budowlany remontu elewacji i wieży budynku kościoła parafialnego p/w Najświętszej Maryi Panny Szkaplerznej, Tarnów 2014 [dostęp: 05.03.2018] <https://www.dropbox.com[...]>.
  9. Laskowski Andrzej, Korpus witraży z lat 1800-1945 w kościołach rzymskokatolickich metropolii krakowskiej i przemyskiej, t. 4, diecezja tarnowska, cz. 2, Kraków 2017.
  10. Osoby prywatne, które udostępniły dokumenty, fotografie i pocztówki: Bartłomiej Mącior, Irena i Stanisław Zaucha.
  11. Plebanek Kazimierz, Szynwałd. 650-lecie dziejów wsi i parafii, Szynwałd 1994.
  12. Rocznik Diecezji Tarnowskiej na rok 1972.
  13. Stańczyk Stanisław, Żal mi tego ludu. Ks. Prałat Aleksander Siemieński 1851-1939. Proboszcz w Szynwałdzie 1885-1939, Tuchów 1989.
  14. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie Delegatura Tarnów: Karty ewidencyjne wyposażenia kościoła w Szynwałdzie, oprac. Cezary Kocot, 1983.